ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ

ΠΑΡΑΜΕΛΗΣΗ - ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ.

Η παραμέληση αφορά τις σωματικές (διατροφή, κατάλληλο ντύσιμο, κατοικία, καθαριότητα κλπ) ή τις ψυχολογικές ανάγκες του παιδιού. Εκτός από τις ψυχολογικές συνέπειες για τα παιδιά που υφίστανται κακοποίηση, υπάρχουν και ποινικές συνέπειες για αυτούς που την ασκούν. Η κακοποίηση μπορεί να είναι:

• Ψυχολογική. Η οικογένεια ή οι ενήλικες που έχουν την επιμέλεια του παιδιού δημιουργούν ακατάλληλο συγκινησιακό περιβάλλον για την ομαλή ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη.
• Σωματική. Επεισόδια άσκησης σωματικής βίας στο παιδί. Για τον καθορισμό των νομικών συνεπειών της άσκησης βίας σε ένα παιδί χρειάζεται να λαμβάνονται υπόψη και ορισμένοι πολιτισμικοί παράγοντες (πχ σε ορισμένες χώρες η σωματική τιμωρία των παιδιών θεωρείται ακόμη αποδεκτή μέθοδος διαπαιδαγώγησης).
• Σεξουαλική. Μπορεί να γίνεται με αποπλάνηση του παιδιού ή με άσκηση βίας. Η πλέον οδυνηρή μορφή είναι η επαναλαμβανόμενη σεξουαλική εκμετάλλευσή του παιδιού με άσκηση βίας. Μπορεί να γίνεται από ενήλικες (συγγενείς ή άλλους) ή μεγαλύτερα παιδιά (κυρίως εφήβους).
• Εκμετάλλευση. Το παιδί αναγκάζεται να εκτελεί «εργασίες» ακατάλληλες για την ψυχοκοινωνική ή σωματική του ανάπτυξη. Πχ ακατάλληλη εργασία, επαιτεία, εκπόρνευση κλπ.

ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ (BULLYING).

Αφορά κακομεταχείριση του παιδιού από συνομηλίκους ή μεγαλύτερα παιδιά, κυρίως στο σχολικό περιβάλλον (σχολικός εκφοβισμός). Μπορεί να είναι ψυχολογική (ύβρεις, απειλές, προσβολές κλπ), σωματική (βίαιη συμπεριφορά ή φθορά προσωπικών αντικειμένων), κοινωνική (απομόνωση από τις παρέες των συνομηλίκων), σεξουαλική. Τα κύρια χαρακτηριστικά του σχολικού εκφοβισμούς είναι τα εξής:

• Το παιδί – δράστης έχει την πρόθεση να βλάψει το παιδί – θύμα.
• Δεν υπάρχει δικαιολογία για την κακομεταχείριση.
• Η συμπεριφορά επαναλαμβάνεται (συχνά για μεγάλο χρονικό διάστημα).
• Ο δράστης παίρνει ικανοποίηση από την κακομεταχείριση του θύματος.

ΔΙΑΖΥΓΙΟ.

Είναι γεγονός ότι ο χωρισμός ή το διαζύγιο των γονέων έχει αρχικά αρνητικές συνέπειες στην ψυχοκοινωνική κατάσταση όλων των μελών της οικογένειας. Όμως μετά από ένα έως δύο χρόνια, τα περισσότερα μέλη των χωρισμένων οικογενειών βρίσκονται σε καλή κατάσταση και δεν διακρίνονται από μέλη οικογενειών που δεν έχουν βιώσει διαζύγιο με κριτήρια λειτουργικότητας, συμπτωματολογίας ή ευτυχίας. Και επιπλέον έχει αποδειχτεί ότι τα μέλη οικογενειών που βίωσαν διαζύγιο, μακροπρόθεσμα δεν είναι σε χειρότερη κατάσταση από οικογένειες που διατηρούνται με έναν δυστυχισμένο γάμο. Αυτό που είναι πολύ επικίνδυνο για την ψυχική υγεία και την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και των ενηλίκων, είναι το υψηλό επίπεδο σύγκρουσης στον γάμο και τα αισθήματα απόρριψης ανάμεσα στους γονείς. Και αυτό ισχύει είτε οι γονείς ζουν μαζί, είτε όχι. Αν δηλαδή σε μια οικογένεια επικρατούν απώλεια σεβασμού και εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο συζύγων, μίσος και φιλοπόλεμη διάθεση, περιφρόνηση και συνεχής επικριτική διάθεση, τότε, είτε συνεχίζουν να συγκατοικούν, είτε χωρίσουν και παραμείνουν σε διαμάχη, θα υπάρξουν αρνητικές συνέπειες στην εξέλιξη και την υγεία των παιδιών τους και την δική τους.

ΠΕΝΘΟΣ.

Το πένθος είναι η φυσιολογική συγκινησιακή διεργασία, μέσω της οποίας επεξεργαζόμαστε τις ψυχολογικές συνέπειες μιας σημαντικής απώλειας και προσαρμοζόμαστε σταδιακά στις νέες συνθήκες, που προκύπτουν για την ζωή μας, μετά από αυτήν. Απώλειες, που μπορούν να οδηγήσουν ένα παιδί στην διαδικασία του πένθους, είναι ο θάνατος ενός γονέα, αδελφού ή άλλου οικείου προσώπου, ο αποχωρισμός από ένα αγαπημένο πρόσωπο, το διαζύγιο των γονέων κλπ. Περιγράφονται τέσσερεις εξελικτικές φάσεις του πένθους ως εξής: α) Άρνηση και σοκ (“δεν είναι δυνατόν να συμβαίνει αυτό σε μένα!”). Στην φάση αυτή οι συναισθηματικές αντιδράσεις μπλοκάρονται, αφού ακόμη η νέα πραγματικότητα είναι αβάσταχτη. β) Θυμός και διαπραγμάτευση (“γιατί συμβαίνει αυτό σε μένα; Δεν μπορεί, κάποιος θα φταίει γι' αυτό”). Στην φάση αυτή αναζητούμε τον ένοχο, αλλά συχνά βιώνουμε και οι ίδιοι ενοχή (ιδίως τα μικρά παιδιά). γ) Θλίψη, κατάθλιψη (“δεν έχω κουράγιο να κάνω τίποτα”). Νιώθουμε λύπη και απόγνωση, γιατί πλέον συνειδητοποιούμε ότι η απώλεια είναι αμετάκλητη, νιώθουμε κούραση, έχουμε αϋπνία, δεν έχουμε όρεξη να φάμε, συχνά νιώθουμε και εδώ ενοχή. δ) Αποδοχή και αναδιοργάνωση. Η εποχή της συμφιλίωσης με την νέα πραγματικότητα. Η εποχή της ανάπτυξης νέων σημαντικών σχέσεων. Η βοήθεια του ειδικού χρειάζεται, εάν ένα παιδί ή οι γονείς του δυσκολεύονται να επεξεργαστούν το πένθος τους, βιώνοντας για μεγάλο χρονικό διάστημα οδυνηρά συναισθήματα (θλίψη, ενοχή, θυμό), ενώ δυσκολεύονται να επανέλθουν στις συνηθισμένες τους δραστηριότητες.

ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑΣ

Αφορά κυρίως εφήβους και συχνότερα κοπέλες. Συχνά συσχετίζεται με κάποια ψυχολογική διαταραχή (πχ κατάθλιψη) του εφήβου ή με οικογενειακή δυσλειτουργία. Μπορεί να είναι παρορμητική ή προγραμματισμένη και προετοιμασμένη. Πρέπει να γνωρίζουμε τα εξής:

• Το άτομο που σκέπτεται να αυτοκτονήσει συνήθως ενημερώνει τους οικείους του, τους φίλους ή τον γιατρό του. Συχνά μιλάει για τις αυτοκαταστροφικές τους σκέψεις για πολύ καιρό πριν πραγματοποιήσει την επιθυμία του.
• Κάθε σκέψη αυτοκαταστροφής και κάθε απόπειρα, όσο επιπόλαιη ή παρορμητική και αν είναι, πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη από τους οικείους και να ζητείται βοήθεια από ειδικούς.

ΧΡΟΝΙΑ ΝΟΣΟΣ.

Κάθε σοβαρή, οξεία ή χρόνια νόσος, εκτός από τις σωματικές συνέπειες, βιώνεται με οδυνηρά συναισθήματα από τον ασθενή και τους κοντινούς τους ανθρώπους, ενώ συνήθως απαιτεί σημαντικές αλλαγές στον τρόπο ζωής του ασθενούς και της οικογένειάς του. Έχει δηλαδή χαρακτήρα ψυχικού τραύματος για όλη την οικογένεια. Βιώνονται συναισθήματα φόβου, θυμού, αγωνίας, θλίψης, ενοχής (η οποία είναι πολύ συνηθισμένη στα μικρά παιδιά), ενώ γεννιούνται υπαρξιακά ερωτήματα . Ο παιδοψυχίατρος θα βοηθήσει το παιδί και την οικογένεια να επεξεργαστούν τα οδυνηρά αυτά συναισθήματα και να οργανώσουν με τον καλύτερο τρόπο την ζωή τους, λαμβάνοντας υπόψη και τις ανάγκες της υγείας του ασθενούς παιδιού ή γονέα.

ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ.

Στην διάρκεια της ζωής μας περνάμε από εξελικτικές φάσεις, που συνήθως επηρεάζουν καθοριστικά τον τρόπο της ζωής μας. Παραδείγματα τέτοιων μεταβατικών περιόδων είναι η εφηβεία, η ενηλικίωση, η γέννηση του πρώτου παιδιού, η αποπαίδωση. Το πιο συγκλονιστικό παράδειγμα τέτοιας μετάβασης αποτελεί το γεγονός της γέννησης. Όσο πιο λειτουργικά έχει κατορθώσει κάποιος να επεξεργαστεί τα θέματα που σχετίζονται με την παρούσα εξελικτική του φάση (πχ στις σχέσεις με την οικογένειά του, την εκπαίδευση ή την εργασία), τόσο ευκολότερα και ουσιαστικότερα θα εισέλθει στην επόμενη. Η βοήθεια του παιδοψυχίατρου χρειάζεται, εάν ένα παιδί ή μια οικογένεια δυσκολεύονται να προσαρμοστούν σε μια καινούργια φάση στην πορεία της ζωής τους.

ΠΗΓΕΣ

• World Health Organization: ICD-11 for Mortality and Morbidity Statistics, 2018. https://icd.who.int/browse11/l-m/en
• American Psychiatric Association: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Ed. (DSM-5), 2013.
• World Health Organization: The ICD-10 Classification of Mental and Behavioural Disorders, 1992.
• https://www.paidiatros.com/paidi/psychologia/sholikos-ekfovismos
• http://iacapap.org/iacapap-textbook-of-child-and-adolescent-mental-health