Συγκριτικη Μελετη Της Διεργασιας Θεραπευτικων Ομαδων Εφηβων.

Ι. Μ. Σιγάλας, Θ. Τρακάκη, Ν. Μαρκέτος.
Κέντρο Παιδοψυχικής Υγιεινής Αθηνών Ι.Κ.Α.

2ο Πανελλήνιο Παιδοψυχιατρικό Συνέδριο, Αθήνα, 2001

Για την θεραπευτική εργασία μας με το παιδί και την οικογένεια εφαρμόζουμε την Συστημική - Διαλεκτική προσέγγιση, η οποία έχει αναπτυχθεί στο Αθηναϊκό Κέντρο Μελέτης του Ανθρώπου (ΑΚΜΑ) από τον Γιώργο και την Βάσω Βασιλείου.

Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή βλέπουμε το παιδί σαν μέλος οικογένειας και αντιμετωπίζουμε το σύμπτωμα όχι σαν ατομική δυσλειτουργία, αλλά σαν έκφραση δυσλειτουργικών σχέσεων. Συνεπώς συνδυάζουμε την θεραπευτική παρέμβαση στο παιδί ή στον έφηβο με θεραπευτική ή συμβουλευτική εργασία με τους γονείς και με συνεδρίες οικογενειακής θεραπείας.

 

Μέσα στην ομάδα οι έφηβοι:

• Διαπραγματεύονται την βασική τους αμφιθυμία για την αυτονόμιση από την γονεϊκή τους οικογένεια.
• Διαπραγματεύονται θέματα, που αφορούν τις σχέσεις τους με ενηλίκους και ομηλίκους (ομόφυλους και ετερόφυλους).
• Διαπραγματεύονται τους επαγγελματικούς και λοιπούς προσωπικούς τους στόχους.
• Εργάζονται επάνω σε δυσλειτουργικές πλευρές της προσωπικότητάς τους ή σε δυσκολίες που εμποδίζουν την εξέλιξή τους (σωματικές, ψυχοπαθολογικές ή ψυχοκοινωνικές).

Μέσα από τις διαδικασίες αυτές τα μέλη της ομάδας:

• Αναπτύσσουν την συγκινησιακή και γνωστική τους διαφοροποίηση.
• Αναπτύσσουν τον έλεγχο της πραγματικότητας.
• Συγκροτούν την εικόνα εαυτού τους./li>
• Αποκρυσταλώνουν σύστημα προσωπικών αξιών.
• Οργανώνουν την ενήλικη ταυτότητά τους.

Προκειμένου να γίνουν δυνατοί οι στόχοι αυτοί, τα μέλη της ομάδας χρειάζεται:

• Να συμμετάσχουν στην δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης και υπευθυνότητας.
• Να μάθουν να επικοινωνούν ανοικτά και ειλικρινά, μπαίνοντας συγκινησιακά στην θέση του άλλου.
• Να μάθουν να συνεργάζονται και να μπαίνουν σε δημιουργικό διάλογο με τα άλλα μέλη της ομάδας, χωρίς να επιδιώκουν τον έλεγχό τους.
• Να μπορούν να εκφράζουν με θάρρος και ειλικρίνεια τα συναισθήματά τους.

Για να μπορέσει ο θεραπευτής να συνδεθεί επιτυχημένα με την ομάδα εφήβων είναι καλό να γνωρίζει τα εξής:

• Χρειάζεται να χρησιμοποιεί την εφηβική γλώσσα και να γνωρίζει την εφηβική κουλτούρα. Να αντέχει τις εκδραματίσεις.
• Να είναι σταθερός στην τήρηση των ορίων και των κανόνων, για τα οποία έχει συμφωνήσει η ομάδα, και
• να επιβραβεύει πρόσωπα, ενώ θα απορρίπτει συμπεριφορές και ποτέ πρόσωπα. Κάθε μέλος θα έχει σίγουρα πολλές ικανότητες, οι οποίες χρειάζεται να βρεθούν, να επισημανθούν και να επιβραβευθούν.
• Τα παιδιά πρέπει να νιώθουν ότι είναι αποδεκτά από τον υπεύθυνο, ανεξάρτητα από τις συγκεκριμένες δυσκολίες τους.
• Χρειάζεται τέλος να είναι συνεπής. Πρέπει να είναι αυτό που λέει ότι είναι.

Η ηγετική αποτελεσματικότητα του θεραπευτή είναι ευθέως ανάλογη με την ικανότητά του να ενεργοποιεί τις αυτοηγετικές ικανότητες των μελών της ομάδας.

Προκειμένου να έχει θεραπευτική αξία η συμμετοχή ενός εφήβου στην ομάδα, χρειάζεται να εργαζόμαστε ψυχοθεραπευτικά ή τουλάχιστον συμβουλευτικά με τους γονείς του. Επιπλέον η όλη προσπάθεια ολοκληρώνεται από τακτικές συνεδρίες οικογενειακής θεραπείας.

 

12 έφηβοι, 16 - 18 ετών. 10 συναντήσεις.
(Οι γονείς συμμετείχαν σε ομάδες γονέων).

Καταφέρνεις να αναπτύξεις μια σχέση αντίστοιχη με τη νέα φάση της ζωής σου. Τότε όμως διαπιστώνεις ότι χάνεις παλαιότερες (παιδικές) σχέσεις, που σου ήταν πολύ αγαπητές.

(Έτσι) δυσκολεύεσαι να αποφασίσεις ποια κατεύθυνση να διαλέξεις.

Διστάζεις να αποφασίσεις αν θα συμμετάσχεις πιο αποφασιστικά στις δραστηριότητες της ομάδας των ομηλίκων.

...αλλά γίνεσαι επικριτικός με τον συνομίληκο, όταν δεν μένει συνεπής σε προηγούμενες δεσμεύσεις του.

Αποκρούεις το πλησίασμα του ενήλικα.

...αλλά τότε αισθάνεσαι αποδιοργανωμένος και θυμώνεις με τον εαυτό σου. Νιώθεις ότι δεν ελέγχεις τις πράξεις σου, ότι δεν καταλαβαίνεις πώς λειτουργείς.

Αποφασίζεις να βγεις από την απομόνωσή σου και να αναζητήσεις την συντροφιά των ομηλίκων. Διαπιστώνεις όμως ότι έχεις χάσει την επαφή με τον έξω κόσμο.

...και συμμετέχεις σε ομαδικές διαδικασίες φθοράς. Θυμώνεις πολύ με τον συνομήλικο που ζητά την παρέμβαση του ενήλικα για να τις σταματήσει.

και αντιδράς στην προσπάθεια του ενήλικα να σε πλησιάσει.

...γιατί νιώθεις ότι ανατρέπονται οι ευαίσθητες διευθετήσεις που έχεις κάνει στην ζωή σου.

Τα μέλη της ομάδας:

• Βιώνουν οδυνηρά το τέλος της παιδικής ηλικίας.
• Δυσκολεύονται να αναπτύξουν θεραπευτικό συμβόλαιο στην ομάδα. Είναι αμφίθυμα. Έτσι:
• Διστάζουν να προχωρήσουν σε ανάπτυξη ομήλικων σχέσεων. Δεν γνωρίζουν πώς να το κάνουν, ώστε να υπηρετεί τις εξελικτικές τους ανάγκες. Παράλληλα:
• Κινούνται μεταξύ εξάρτησης και ανεξαρτησίας με τον ενήλικο (θεραπευτή, γονέα κ.λ.π.).

Τρως κατραπακιές και μπαίνεις σε δοκιμασία, ενώ νιώθεις απροετοίμαστος. Τα βάζεις (τότε) με τον εαυτό σου και θέλεις να του κάνεις πολύ κακό.

Προσπαθείς να πλησιάσεις τον ομήλικο, αλλά σε αποφεύγει και απογοητεύεσαι. Ενώ, όταν ο ομήλικος σε δέχεται, αισθάνεσαι χαρά και ευγνωμοσύνη και περνάς φανταστικά.

Είναι όμως φορές που νιώθεις να σε πλακώνει κάτι και να μη μπορείς να αναπνεύσεις. Που τα βλέπεις όλα με μαύρο μάτι και που χρειάζεται να παλεύεις με την αρνητική πλευρά του εαυτού σου.

...και που για να μπορέσεις να αντικρίσεις το αύριο, αναζητάς την ζεστασιά ενηλίκων, που σε φροντίζουν με αγάπη. (Διακοπές Πάσχα).

Η μπόρα περνάει και είσαι ήρεμος. Σου γεννιέται τότε η επιθυμία να ξεφύγεις από την επιρροή του ενήλικα, αφού νιώθεις ότι δεν σου δείχνει εμπιστοσύνη και αμφισβητεί την ορθότητα των επιλογών σου.

Όταν όμως αποφασίζεις να δεχθείς τις συμβουλές του και κάνεις μια μικρή προσωπική αλλαγή, διαπιστώνεις ότι αυτό σε οδηγεί σε γενικότερες θετικές εξελίξεις.

...και διαπιστώνεις ότι μπορείς να τα πας καλά τόσο σε περιβάλλον ομηλίκων, όσο και κοντά σε ενήλικες.

Και τελικά καταλαβαίνεις ότι παρουσιάζεις καινούργια εικόνα.

Τα μέλη της ομάδας:

• Παλεύουν με οδυνηρές δυσλειτουργίες. Είναι στιγμές που χάνουν το θάρρος τους.
• Δύσκολα γίνονται αποδεκτά από τον ομήλικο, εξαιτίας των δυσλειτουργιών τους. Αυτό μειώνει την αυτοεκτίμησή τους.
• Από τον ενήλικο (θεραπευτή, γονιό κ.λ.π.) ζητούν στήριξη. Προκειμένου να αναπτύξουν διαδικασίες αυτονόμισης χρειάζεται να αυξηθεί η εμπιστοσύνη στον εαυτό τους.
• Η ένταξή τους σε ομάδα ομηλίκων είναι δυνατή με την βοήθεια του ενήλικα (π.χ. θεραπευτή).