Email: imsigalas@hotmail.com | Τηλ.: 6944 396049 | | English

Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗΣ – Για τα παιδια μας και εμας. Σε 10 ερωτησεις και απαντησεις

1. Τι είναι η αυτοεκτίμηση;

Η αυτοεκτίμηση σχετίζεται με την αξία που αποδίδουμε στην ύπαρξή μας. Η έννοιά της εμπεριέχει νοητικές και συγκινησιακές διεργασίες. Το νοητικό στοιχείο αφορά την αξιολόγηση των πράξεων στην διάρκεια της μέχρι τώρα ζωής μας, ενώ το συγκινησιακό αφορά την ανάπτυξη αποδοχής του εαυτού μας, αυτοσεβασμού, αυτοπεποίθησης (εμπιστοσύνης δηλαδή στις ικανότητές μας). Προφανώς οι δύο αυτές διαστάσεις της αυτοεκτίμησης είναι απόλυτα αλληλένδετες. Όσο πιο θετική είναι η αξιολόγηση των πράξεών μας, τόσο περισσότερη αυτοπεποίθηση και αυτοσεβασμό αναπτύσσουμε, ενώ ισχύει και το αντίθετο: Τα συναισθήματα προς τον εαυτό μας επηρεάζουν την αυτοαξιολόγησή μας.

Στο σημείο αυτό χρειάζεται να θέσουμε ένα ερώτημα: Πόσο ρεαλιστικά είναι τα κριτήρια, με τα οποία αξιολογούμε τις πράξεις μας και με ποιον τρόπο μια όχι αρκετά ρεαλιστική αυτοαξιολόγηση επηρεάζει τις μελλοντικές μας αποφάσεις;


2. Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν την ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης;

Η ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης αποτελεί βιο-ψυχο-κοινωνική διεργασία, όπως όλα τα φαινόμενα που αφορούν την ανθρώπινη ύπαρξη. Οι παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάπτυξή της είναι οι εξής:

α) Η πρωταρχική σχέση που αναπτύσσει το βρέφος με την μητέρα του.

β) Η αγάπη που παίρνουμε στα πρώτα, ιδίως, χρόνια της ζωής μας.

γ) Η αποδοχή, ο σεβασμός, η εκτίμηση, παίρνουμε από τους ανθρώπους του περιβάλλοντός μας (οικογενειακού, εκπαιδευτικού, εργασιακού, φιλικού κλπ) σε όλη την διάρκεια της ζωής μας.

δ) Η ιδιοσυγκρασία μας.


3. Πώς επιδρά η πρωταρχική σχέση ανάμεσα στο βρέφος και στην μητέρα στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης;

Η έρευνα σε ανθρώπους και ζώα δείχνει ότι, μόλις γεννηθεί ένα μωρό, αναπτύσσει μια συγκινησιακή προσκόλληση, σύνδεση, με την μητέρα του ή το πρόσωπο που την υποκαθιστά. Από την ποιότητα και την εξέλιξη αυτού του δεσμού εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό η συνολική εικόνα που σχηματίζουμε για τον εαυτό μας. Βέβαια το μωρό αναπτύσσει στην συνέχεια και άλλους δεσμούς, αλλά φαίνεται ότι η πρωταρχική αυτή σχέση με την μητέρα παίζει καθοριστικό ρόλο. Η μητρική παρουσία με σταθερή διαθεσιμότητα, αποδοχή και αγάπη είναι αναγκαία για την επιβίωση του μωρού στις πρώτες εβδομάδες της ζωής του, ενώ παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της ικανότητας για ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων και αυτοεκτίμησης. Πειραματικά έχουν βρεθεί τρεις τύποι συγκινησιακής προσκόλλησης ανάμεσα στα βρέφη και τις μητέρες τους. Η ασφαλής προσκόλληση αφορά βρέφη, που χρησιμοποιούν την μητέρα σαν βάση για εξερευνήσεις. Αν η μητέρα απομακρυνθεί για λίγο και επιστρέψει, την χρησιμοποιούν σαν πηγή ανακούφισης και επαφής. Τα μωρά που αναπτύσσουν ανήσυχη – αποφευκτική προσκόλληση χρησιμοποιούν επίσης την μητέρα σαν βάση για εξερεύνηση, αλλά, αν απομακρυνθεί και στην συνέχεια επιστρέψει η μητέρα, την αποφεύγουν προσωρινά και απομονώνονται. Τέλος η ανήσυχη – αμφίθυμη προσκόλληση αφορά βρέφη που, στην επανεμφάνιση της μητέρας αντιδρούν με θυμό, αναζητούν αμέσως επαφή, ενώ παράλληλα απορρίπτουν τις προσπάθειές της να ανακουφίσει το άγχος τους.


4. Πώς επιδρά η αγάπη που παίρνουμε στα πρώτα χρόνια της ζωής μας στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης;

Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα αποτελεί ουσιαστικά συνέχεια του προηγούμενου θέματος, της συγκινησιακής προσκόλλησης. Σαν παιδιά αξιολογούμε τον τρόπο της ζωής μας και, κατά συνέπειαν τον εαυτό μας, ανάλογα με τον βαθμό που διαπιστώνουμε ότι μας αγαπούν, μας σέβονται και τελικά μας αποδέχονται οι γονείς μας, καθώς και όλοι οι υπόλοιποι άνθρωποι του περιβάλλοντός μας. Η ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης στα παιδιά μας λοιπόν δεν μπορεί παρά να σχετίζεται με την αγάπη μας προς αυτά. Όμως, ενώ συνήθως η αγάπη προς τα παιδιά μας είναι δεδομένη, η έκφρασή της δεν έχει πάντοτε σαν αποτέλεσμα την αναμενόμενη αυτοεκτίμηση. Η αγάπη είναι συναίσθημα που, όπως όλα τα συναισθήματα, εκφράζεται με συγκεκριμένες πράξεις. Γεννιέται λοιπόν το ερώτημα: Ποιες είναι οι κατάλληλες πράξεις αγάπης, με τις οποίες θα ενισχύσουμε την αυτοεκτίμηση των παιδιών μας; Στο ερώτημα αυτό μπορούν να δοθούν μόνο κάποιες γενικές απαντήσεις:

α) Οι πράξεις αυτές είναι ανάλογες με την εξελικτική φάση στην οποία βρίσκεται το παιδί μας. Για παράδειγμα όλοι καταλαβαίνουμε ότι άλλες πράξεις αγάπης είναι κατάλληλες για ένα βρέφος 6 μηνών και άλλες για έναν έφηβο.

β) Οι πράξεις αυτές δεν σχετίζονται συνήθως με τους φόβους και τις ανασφάλειες μας. Συχνά μια πράξη αγάπης που στοχεύει στην ανάπτυξη αυτοεκτίμησης, ίσως δυσκολέψει προσωρινά την ζωή του παιδιού μας ή την δική μας. Για παράδειγμα αν επιτρέψουμε στο παιδί μας να σπουδάσει ή να εργαστεί στο εξωτερικό ή αν του αρνηθούμε οικονομική βοήθεια, επειδή διαπιστώνουμε ότι δεν κινητοποιείται αρκετά για ανεύρεση εργασίας.

γ) Άλλες πράξεις αγάπης είναι κατάλληλες για τον πατέρα, άλλες για την μητέρα, άλλες για τους παππούδες και γιαγιάδες.

δ) Ποτέ δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για το αποτέλεσμα μιας πράξης μας. Μαθαίνουμε και από τα λάθη μας. Ο μόνος τρόπος να μη κάνουμε λάθος είναι να μη προσπαθήσουμε καθόλου. Αλλά είναι απαραίτητο να προσπαθούμε να δίνουμε έμπρακτα αγάπη και φροντίδα στα παιδιά μας!

Συμπερασματικά αξίζει να αναφερθούν τα αποτελέσματα μιας ιδιαίτερα έγκυρης και μακροχρόνιας έρευνας, που τονίζουν ότι η ποιότητα της αποδοχής και της αγάπης που παίρνουμε στα πρώτα χρόνια της ζωής μας από όλους τους κοντινούς μας ανθρώπους, αποτελούν το κυριότερο παράγοντα για την μελλοντική μας ικανότητα να αναπτύσσουμε οικείες σχέσεις, να συμμετέχουμε στις κοινωνικές διαδικασίες, να έχουμε επαγγελματική επιτυχία, να είμαστε δημιουργικοί, να εμπιστευόμαστε τον εαυτό μας, να ζούμε ευτυχισμένοι ακόμα και στα βαθειά γεράματά μας.


5. Ο ρόλος της μητέρας στην πρώιμη ανάπτυξη αυτοεκτίμησης είναι καθοριστικός. Ο πατέρας τι ρόλο παίζει στο θέμα αυτό;

Ενώ η μητέρα συνδέεται και, κατά κάποιον τρόπο, αφοσιώνεται και ταυτίζεται με το μωρό της, ο πατέρας αναλαμβάνει να φροντίζει το παιδί, την μητέρα, καθώς και την σχέση μητέρας – παιδιού στην καθοριστική περίοδο μετά την γέννηση, ενώ συγχρόνως συνδέει την οικογένεια με το κοινωνικό της περιβάλλον. Αργότερα ο πατέρας συμβάλει περισσότερο στην ανεξαρτητοποίηση και την αυτονόμηση του παιδιού, σε αντίθεση με την μητέρα, που συχνά έχει την τάση να το κρατάει όσο το δυνατό περισσότερο κοντά της.


6. Τι ρόλο παίζει η ιδιοσυγκρασία στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης;

Ερχόμαστε στον κόσμο με ορισμένα βασικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς μας, ορισμένες “τάσεις”, το σύνολο των οποίων ονομάζεται ιδιοσυγκρασία. Η ιδιοσυγκρασία θεωρείται ότι σχετίζεται με τον γενετικό μας κώδικα, το DNA μας. Υπάρχουν διάφορες προτάσεις για τον είδος των χαρακτηριστικών αυτών, από τις οποίες μια πολύ απλή περιλαμβάνει το επίπεδο ενεργητικότητας (γρήγορη ή αργή αντίδραση σε διάφορα ερεθίσματα του περιβάλλοντος, νωθρότητα, παρορμητικότητα), την συγκινησιακή ευαισθησία (συναισθηματισμός, συναισθηματική καταπόνηση) και την κοινωνικότητα. Προφανώς διάφορες περιβαλλοντικές επιδράσεις επηρεάζουν τον τρόπο έκφρασης των χαρακτηριστικών της ιδιοσυγκρασίας. Πιθανώς όμως η ανάπτυξη της αυτοεκτίμησής μας σχετίζεται με τον βαθμό που αξιοποιούμε τα βασικά ιδιοσυγκρασιακά μας χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, αν το παιδί μας είναι πολύ ενεργητικό, θα είναι χρήσιμο να το παρακινήσουμε να ασχοληθεί με τον αθλητισμό. Ένας όχι ιδιαίτερα κοινωνικός άνθρωπος δεν θα είναι ικανοποιημένος αν διαλέξει σαν επάγγελμα τις δημόσιες σχέσεις κλπ.


7. Ποιος είναι ο ρόλος του σχολείου στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης;

Το σχολείο είναι το πιο σημαντικό κοινωνικό περιβάλλον για τα παιδιά, μετά την οικογένεια. Εκτός από την παροχή ακαδημαϊκών γνώσεων, έχει μεγάλη σημασία στην ανάπτυξη όλων των τύπων κοινωνικών σχέσεων, αλλά και της συγκινησιακής νοημοσύνης (συγκινησιακή ενημερότητα, αυτοέλεγχος, συγκινησιακή έκφραση). Η αποδοχή και ο σεβασμός που παίρνουν τα παιδιά στο σχολικό περιβάλλον, η ενθάρρυνση και η επιβράβευση των προσπαθειών και των επιτυχιών τους από τους διδάσκοντες, αλλά και από τους συνομηλίκους, παίζουν σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση της αυτοεκτίμησης στην διάρκεια της σχολικής τους ζωής.

Στο σημείο αυτό αξίζει να κάνουμε τις εξής παρατηρήσεις:

α) Η επιβράβευση των μαθητών χρειάζεται να βασίζεται σε ρεαλιστικές προσπάθειες ή επιτυχίες. Έτσι η αυτοεκτίμηση των παιδιών θα χτίζεται πάνω σε ρεαλιστικά κριτήρια.

β) Είναι σημαντικό να αναδεικνύονται οι ιδιαίτερες δυνατότητες του κάθε μαθητή στην διάρκεια της σχολικής του ζωής, ώστε να ενθαρρύνεται και να καλλιεργείται η αξιοποίησή τους. Η αξιοποίηση των ταλέντων των παιδιών και η ικανοποίηση που παίρνουν από αυτήν ενισχύουν σημαντικά την αυτοπεποίθησή τους, ενώ παράλληλα τα ενθαρρύνουν να ασχοληθούν με την βελτίωση των αδυναμιών τους.

Μια σχετικά πρόσφατη θεώρηση της νοημοσύνης, όχι σαν ενιαίας οντότητας, αλλά σαν φαινόμενου με πολλές διαστάσεις, μπορεί να είναι βοηθητική για την αξιοποίηση των προσωπικών ταλέντων των μαθητών. Με την θεώρηση αυτή διακρίνονται επτά ξεχωριστά είδη νοημοσύνης:

 

 


8. Με τι τρόπο μπορούμε να αναπτύσσουμε την αυτοεκτίμηση στην διάρκεια της ζωής μας;

Στην βρεφική ηλικία η σχέση με την μητέρα είναι καθοριστική όχι μόνο για την αυτοεκτίμηση, αλλά και για την επιβίωση του παιδιού. Η διαθεσιμότητα, η τρυφερότητα, η αυθεντική ανταπόκριση της μητέρας στο χαμόγελο του μωρού ή στο κλάμα, δημιουργούν τις βάσεις για μια γερά δομημένη θετική αυτοεκτίμηση. Αντίθετα μια απαγορευτική, απορριπτική ή αποξενωμένη μητέρα συμβάλει στην καθήλωση της αυτοεκτίμησης του μωρού, γεγονός που με δυσκολία ξεπερνιέται στο μέλλον΄.

Στην βρεφική και νηπιακή ηλικία σημαντικό ρόλο παίζει η ενθάρρυνση για ανάληψη πρωτοβουλιών, η υλική και συναισθηματική στήριξη, η ρεαλιστική επιβράβευση, αλλά και η σταθερή οριοθέτηση από όλα τα μέλη της οικογένειας, δηλαδή τους γονείς, τα αδέλφια και τους λοιπούς συγγενείς. Αντίθετα η έλλειψη υποστήριξης, η απορριπτική στάση και οι επικρίσεις, η ειρωνεία, η υπερπροστασία και η έλλειψη ευκαιριών, δημιουργούν αισθήματα κατωτερότητας, ενοχής, και έλλειψη εμπιστοσύνης στις ικανότητες του παιδιού.

Ο ρόλος του σχολείου για τα παιδιά της αντίστοιχης ηλικίας αναφέρθηκε προηγουμένως. Μπορούμε απλά να προσθέσουμε εδώ ότι η θετική αυτοεκτίμηση παίζει πολύ σημαντικό ρόλο για την συμμετοχή του παιδιού στις διαδικασίες της μάθησης, ακόμη και στην προσχολική ηλικία.

Σταδιακά ο ρόλος της ομάδας των συνομηλίκων γίνεται όλο και πιο σημαντικός. Στην προεφηβία η αυτοεκτίμηση εξαρτάται από την εξωτερική εμφάνιση, την δημοτικότητα, τις σχολικές και τις αθλητικές επιδόσεις. Στην εφηβική ηλικία η εκτίμηση αφορά πλέον την συνολική εικόνα της αξίας του εαυτού, ενώ επηρεάζεται λιγότερο από επιμέρους χαρακτηριστικά. Η αυτοεκτίμηση πλέον συνδέεται με την αίσθηση ικανότητας, αυτοελέγχου, συνέπειας των επιλογών, καθώς και με την αντίληψη της ηθικότητας του νέου ανθρώπου.

Στην διάρκεια της ενήλικης ζωής σημαντικό ρόλο για το χτίσιμο αυτοπεποίθησης και αυτοσεβασμού παίζουν τα επιτεύγματα στον εργασιακό χώρο, η αίσθηση παραγωγικότητας και δημιουργικότητας, οι σχέσεις με το άλλο φύλλο και η δημιουργία οικογένειας, καθώς και ο κύκλος των φίλων. Η ανάπτυξη τρυφερής και αλληλοϋποστηρικτικής σχέσης με τον σύντροφό μας θεωρείται καθοριστική στην εποχή μας (όπου ο ρόλος την ευρύτερης κοινότητας έχει υποβαθμιστεί). Όσο προχωρούμε προς την μέση ηλικία και αργότερα αρχίζουμε να δίνουμε μεγαλύτερη σημασία στην καλή οργανική και ψυχική μας υγεία, παράλληλα με την διατήρηση υποστηρικτικών οικογενειακών και φιλικών σχέσεων, καθώς και την επαγγελματική επιτυχία. Η ανεργία, αλλά και το διαζύγιο, είναι δυνατό να υποσκάπτουν σημαντικά την αυτοεκτίμησή μας στην περίοδο αυτήν. Όσο βαδίζουμε προς την ώριμη ηλικία της ζωής μας γίνεται όλο και σημαντικότερος ο ρόλος της προσφοράς προς στους οικείους και στους φίλους μας, αλλά και στο ευρύτερο κοινωνικό μας περιβάλλον.


9. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων με υψηλή και ποια των ατόμων με χαμηλή αυτοεκτίμηση;

Οι άνθρωποι με υψηλή αυτοεκτίμηση είναι παραγωγικοί, δημιουργικοί και αισιόδοξοι. Καλλιεργούν την φαντασία τους και αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, αποδεχόμενοι λογικούς κινδύνους. Δεν αποθαρρύνονται από τις αποτυχίες, αλλά τις χρησιμοποιούν σαν πηγή μάθησης και εφαλτήρια για νέες, καλύτερα οργανωμένες προσπάθειες. Προσαρμόζονται στις αλλαγές του περιβάλλοντος. Έχουν ηγετική προσωπικότητα. Αισθάνονται αξιαγάπητοι, αλλά και πρόθυμοι να δώσουν τρυφερότητα και να φροντίσουν τους άλλους. Είναι καλοί ακροατές, αναγνωρίζουν την αξία των άλλων και γίνονται δημοφιλείς. Έχουν μεγάλο βαθμό αυτογνωσίας και ρεαλιστική αντίληψη των ικανοτήτων και των αδυναμιών τους. Έχουν υψηλό βαθμό αυτοελέγχου και ικανότητα ψύχραιμης αυτοπαρατήρησης. Αντιμετωπίζουν το μέλλον με σιγουριά και αισιοδοξία και μπορούν να απολαμβάνουν τις μικροχαρές της ζωής.

Τα άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση πιστεύουν ότι δεν αξίζουν την φροντίδα και την αγάπη από τους άλλους, ενώ όταν την παίρνουν, γίνονται καχύποπτα. Αφήνουν τα προβλήματα να χρονίζουν, αναβάλλοντας την αντιμετώπισή τους. Φοβούνται την απόρριψη και γι' αυτό δύσκολα αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες. Η διάθεσή τους εξαρτάται από την επιδοκιμασία των άλλων και υιοθετούν συμπεριφορές σκοπεύοντας να γίνουν αρεστοί. Δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν κοινωνικά προβλήματα. Αισθάνονται δυστυχή, αφού δεν καταφέρνουν να χαρούν με τις μικροαπολαύσεις που δίνει η ζωή. Οι αποτυχίες γίνονται πηγή μεγάλης ματαίωσης και ανεξέλεγκτου άγχους.

Αξίζει να σημειώσουμε εδώ ότι η περιγραφή των δύο πιο πάνω κατηγοριών αφορά ακραίες ή ιδανικές συνθήκες. Οι περισσότεροι, φυσιολογικά, βρισκόμαστε κάπου ανάμεσα.


10. Συμπερασματικά τι πρέπει να κάνουμε οι γονείς για να συμβάλλουμε στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης στα παιδιά μας;

Πρώτον να ασχοληθούμε με την δική μας αυτοεκτίμηση, αυτοπεποίθηση και αυτοσεβασμό, γιατί σε κάθε περίπτωση λειτουργούμε σαν πρότυπα για τα παιδιά μας.

Και δεύτερον να τα μάθουμε να είναι δημιουργικά, να αξιοποιούν την φαντασία τους, να έχουν οράματα και να βάζουν στόχους. Να ενεργούν και να δίνουν νόημα στην ζωή τους. Να μη φοβούνται τις αποτυχίες, αλλά να μαθαίνουν από αυτές και να δυναμώνουν. Να είναι μαχητικά. Να αξιοποιούν επιλεκτικά και ενεργητικά την πληροφόρηση και να μη γίνονται παθητικοί δέκτες πληροφοριών. Να αξιολογούν την σημασία των πληροφοριών. Να μη φοβούνται την αλλαγή.

Ας αναφέρουμε εδώ μερικές φράσεις που βλάπτουν την αυτοπεποίθηση των παιδιών μας, όπως τις έχει σταχυολογήσει η εργοθεραπεύτρια κυρία Μαρκέλλα Πολιτάκη: Χαζό είσαι; - Μην κλαις! Οι άντρες δεν κλαίνε! - Είσαι ανόητος; Δεν πρέπει να φοβάσαι! - Δεν μπορείς να το κάνεις αυτό, άστο, θα το κάνω εγώ – Δεν είσαι παιδί εσύ, είσαι βάσανο! - Δεν σε ρώτησα! - Δεν υπάρχει δεν μπορώ. Υπάρχει δεν θέλω! - Γιατί εσύ δεν είσαι τόσο καλός όπως ο ... - Είσαι μεγάλος ψεύτης! - Θα βαρεθείς γρήγορα και θα τα παρατήσεις - Γιατί οι άλλοι μπορούν και εσύ δεν μπορείς; - Δεν πρόλαβα να φύγω και έκανες ζημιά - Δεν είσαι ευχαριστημένος με τίποτα! - Ξέρεις τι έχω τραβήξει για να σε μεγαλώσω;

Τέλος να και κάποιες φράσεις που ενισχύουν την αυτοπεποίθηση των παιδιών μας από την ίδια πηγή: Ότι και να κάνεις, θα σε αγαπάω! - Μπράβο σου , συνέχισε , θα τα καταφέρεις - Δεν είναι κακό να κάνεις λάθος, όλοι κάνουμε - Δεν πειράζει, αυτό που μετράει είναι ότι προσπάθησες - Σε αγαπάω για αυτό που είσαι!

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ