Χαρακτηριστικα Της Παιδοψυχιατρικης (και διαφορες απο αλλες ιατρικες ειδικοτητες)

Η Παιδοψυχιατρική ασχολείται με την προαγωγή της ψυχικής υγείας του Παιδιού, από την γέννηση μέχρι την ενηλικίωσή του. Πρώτη αναγκαία προϋπόθεση γι' αυτό είναι η Παιδοψυχιατρική να ασχολείται παράλληλα με την προαγωγή της λειτουργικότητας της Οικογένειας. Οι ανάγκες του παιδιού και του εφήβου στο βιολογικό, συγκινησιακό, νοητικό και κοινωνικό επίπεδο διαφέρουν από αυτές του ενήλικα. Η ανταπόκριση του περιβάλλοντος στην κάλυψη των αναγκών παίζει καθοριστικό ρόλο για την ομαλή εξέλιξη του παιδιού. Βασικά χαρακτηριστικά της Παιδοψυχιατρικής, που την διαφοροποιούν από τις άλλες ιατρικές ειδικότητες, είναι τα εξής:

• Η Παιδοψυχιατρική βλέπει το παιδί (και τον έφηβο) σαν πρόσωπο, που βρίσκεται σε εξελικτική διαδικασία (ροή) στον βιολογικό, ψυχολογικό (νοητικό, συγκινησιακό) και κοινωνικό τομέα. Το παιδί λοιπόν είναι ένας άνθρωπος γρήγορα εξελισσόμενος βιοψυχοκοινωνικά, οι ανάγκες του οποίου διαφέρουν από χρόνο σε χρόνο. Συνεπώς ο ρόλος της Παιδοψυχιατρικής δεν μπορεί να περιορίζεται στην πρόσκαιρη αντιμετώπιση συμπτωμάτων. Καθήκον της Παιδοψυχιατρικής είναι να διευκολύνει την εξελικτική αυτή διαδικασία, μέσα στην οποία βρίσκεται το παιδί, με μεθόδους πρωτοβάθμιας πρόληψης (δηλαδή προαγωγής της ψυχοκοινωνικής λειτουργικότητας), δευτεροβάθμιας πρόληψης (δηλαδή έγκαιρης εντόπισης συμπτωμάτων και θεραπείας) και τριτοβάθμιας πρόληψης (αποκατάστασης, κοινωνικής επανένταξης).
• Η επιβίωση και η ανάπτυξη του παιδιού εξαρτάται απόλυτα από την ένταξή του στην πρωτογενή κοινωνική του ομάδα, δηλαδή στην οικογένεια. Η οικογένεια και το παιδί ακολουθούν παράλληλες εξελικτικές βιοψυχοκοινωνικές διεργασίες (βρίσκονται δηλαδή σε συνεξέλιξη), που βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση μεταξύ τους (αλλάζοντας οι μεν τις δε, βρίσκονται δηλαδή σε πολυεπίπεδη συν-αλλαγή). Καθήκον της Παιδοψυχιατρικής είναι να μελετά και να φροντίζει για την προαγωγή της λειτουργικότητας της Οικογένειας σε όλους τους τομείς της ανάπτυξής της. Αυτό αποτελεί την βασική προϋπόθεση για την διευκόλυνση της προσωπικής ανάπτυξης του παιδιού.
• Η Παιδοψυχιατρική προσεγγίζει το σύμπτωμα του παιδιού (και του εφήβου) σαν έκφραση βιο-ψυχο-κοινωνικής δυσλειτουργίας συνυφασμένης άμεσα με αντίστοιχη δυσλειτουργία της οικογένειας (είτε αποτελώντας άμεση έκφραση της οικογενειακής δυσλειτουργίας, είτε αλληλεπιδρώντας πολυεπίπεδα με την λειτουργία της οικογένειας). Η ολοκληρωμένη συνεπώς διαγνωστική και θεραπευτική προσέγγιση των παιδοψυχιατρικών διαταραχών δεν μπορεί να γίνεται από έναν μόνον ειδικό. Αυτό καθιστά αναγκαία την συγκρότηση της Παιδοψυχιατρικής Ομάδας.
• Η Παιδοψυχιατρική Ομάδα αποτελείται από πρόσωπα διαφόρων ειδικοτήτων, δηλαδή από παιδοψυχιάτρους, ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς, λογοπεδικούς, ειδικούς παιδαγωγούς, εργοθεραπευτές, νοσηλευτές. Σε ειδικές περιπτώσεις μέλη της Παιδοψυχιατρικής Ομάδας μπορούν να είναι παιδίατροι, εκπαιδευτικοί κλπ. Ο ρόλος του Παιδοψυχίατρου είναι να συντονίζει την λειτουργία της Παιδοψυχιατρικής Ομάδας και να συνεργάζεται αρμονικά με τα μέλη της. Ο ρόλος της Παιδοψυχιατρικής ομάδας είναι να αντιμετωπίζει με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο το σύμπτωμα - πρόβλημα - του παιδιού, με ψυχολογική υποστήριξη - ψυχοθεραπεία, φαρμακευτική αγωγή, ειδικές θεραπείες (λογοθεραπεία, ειδική διαπαιδαγώγηση, ειδική μάθηση, εργοθεραπεία κλπ), και παράλληλα να φροντίζει για την ανάπτυξη της οικογενειακής λειτουργικότητας με οικογενειακή θεραπεία, συμβουλευτική ή ψυχοθεραπεία των γονέων.
• Η διάγνωση και η θεραπεία συνεπώς των Παιδοψυχιατρικών διαταραχών γίνεται με την προσέγγιση και επικοινωνία ανάμεσα σε δύο ανθρώπινες ομάδες: της Παιδοψυχιατρικής Ομάδας και της Οικογένειας. Στην διάρκεια της συνεργασίας τους οι ομάδες αυτές βρίσκονται σε πολυεπίπεδη (συν-αλλακτική) αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Προκειμένου να μπορεί η Παιδοψυχιατρική Ομάδα να εργάζεται αποτελεσματικά με τις οικογένειες, που ζητούν την βοήθειά της, και να αποτελεί πρότυπο λειτουργικότητας γι' αυτές, πρέπει απαραίτητα να φροντίζει, ώστε τα μέλη της να αναπτύσσουν μεταξύ τους σχέσεις συνεργατικές και συλλογικές. Με τον τρόπο αυτό τα μέλη της Παιδοψυχιατρικής Ομάδας αναπτύσσουν θετική αλληλεπίδραση μεταξύ τους, διευκολύνοντας έτσι τόσο την προσωπική, επιστημονική, τους εργασία και ανάπτυξη, όσο και την ανάπτυξη της ομάδας τους, ενώ μπορούν να βρίσκουν τρόπους να επιλύουν δημιουργικά τις διαφωνίες τους. Αντίθετα, αν τα μέλη της Παιδοψυχιατρικής Ομάδας αναπτύσσουν μεταξύ τους σχέσεις ανταγωνιστικές και εκμεταλλευτικές, τότε η λειτουργία της ομάδας τείνει στην αποδιοργάνωση, η εργασία της καθίσταται προβληματική και η προσέγγισή της με την Οικογένεια γίνεται αντι-θεραπευτική.
• Η Οικογένεια αποτελεί ανοικτό ανθρώπινο σύστημα, το οποίο, προκειμένου να υπηρετήσει την ανάπτυξή του συνεργάζεται με άλλους κοινωνικούς φορείς, εκπαιδευτικούς, πνευματικούς, νομικούς, υγειονομικούς, αθλητικούς κλπ. Οι φορείς αυτοί συμβάλουν σημαντικά στην βιοψυχοκοινωνική εξέλιξη του παιδιού. Συνεπώς τα μέλη της Παιδοψυχιατρικής Ομάδας χρειάζεται να συνεργάζονται αποτελεσματικά με όποιους από τους φορείς αυτούς επηρεάζουν την λειτουργία της κάθε οικογένειας και του κάθε παιδιού, που ζητούν την βοήθειά της. Παράλληλα η Παιδοψυχιατρική Ομάδα μπορεί να αναπτύσσει ενημερωτικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες προς τους κοινωνικούς αυτούς φορείς ή να συμμετέχει σε αντίστοιχες δραστηριότητες που οργανώνονται από αυτούς.
• Δεδομένου ότι η φροντίδα της ψυχικής υγείας του Παιδιού και της λειτουργίας της Οικογένειας είναι εξαιρετικά πολυεπίπεδες διαδικασίες, η εκπαίδευση που δέχεται ο Παιδοψυχίατρος, και τα άλλα μέλη της Παιδοψυχιατρικής Ομάδας, δεν μπορεί να αφορά μόνο την γνώση της φύσης και της αντιμετώπισης των νοσολογικών οντοτήτων (δηλαδή των παιδοψυχιατρικών διαταραχών). Ο Παιδοψυχίατρος και τα άλλα μέλη της Παιδοψυχιατρικής Ομάδας χρειάζεται, παράλληλα με την κατάκτηση των ανωτέρω γνώσεων, να αναπτύξουν το βασικό θεραπευτικό τους εργαλείο, που είναι η προσωπική τους ευαισθησία και αυτογνωσία, μέσα από διαδικασίες προσωπικής ψυχοθεραπείας και βιωματικής εκπαίδευσης. Και, προκειμένου να μπορούν να φροντίζουν τις ψυχοκοινωνικές ανάγκες των οικογενειών, που τους εμπιστεύονται, με τον καλύτερο τρόπο, χρειάζεται να φροντίζουν συνεχώς για την προσωπική τους απρόσκοπτη βιοψυχοκοινωνική ανάπτυξη.
• Μια αντίστοιχη αρχή ισχύει και τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες, που προσφέρει η Παιδοψυχιατρική Ομάδα. Δεδομένου ότι οι ψυχοκοινωνικές ανάγκες των παιδιών και των οικογενειών είναι τόσο πολυεπίπεδες, κάθε εκπαιδευτική δραστηριότητα που στοχεύει στην κάλυψή τους, δεν μπορεί να αρκείται στην ενημέρωση για την φύση και την αντιμετώπιση των αντίστοιχων διαταραχών, αλλά χρειάζεται να παίρνει βιωματικό χαρακτήρα. Συμμετέχοντας σε βιωματική εκπαιδευτική δραστηριότητα, οι εκπαιδευόμενοι δεν παρακολουθούν διδασκαλία σαν παθητικοί ακροατές, αλλά συμμετέχουν ενεργά στην εκπαιδευτική διαδικασία καταθέτοντας συναισθήματα και προσωπικά βιώματα (στην διάρκεια κατάλληλα σχεδιασμένων βιωματικών ασκήσεων) και συναλλασσόμενοι με τα μέλη της εκπαιδευτικής τους ομάδας και τους εκπαιδευτές (μέσα σε «μικρές ομάδες» και στην «ολομέλεια»). Συμμετέχοντας στην βιωματική εκπαιδευτική διαδικασία οι εκπαιδευόμενοι: α) μαθαίνουν δρώντας β) μαθαίνουν από τις συγκινησιακές αντιδράσεις, που τα ερεθίσματα τους προκαλούν γ) μαθαίνουν μέσα από την συναλλαγή τους μέσα στην μικρή ομάδα και δ) μαθαίνουν μπαίνοντας στην θέση του άλλου, μπαίνοντας δηλαδή σε ρόλους. Τέτοιες εκπαιδευτικές δραστηριότητες μπορούν να οργανώνονται για σπουδαστές, για ειδικούς (της ψυχικής υγείας, άλλους υγειονομικούς, εκπαιδευτικούς κλπ.), αλλά και για γονείς, οι οποίοι ευαισθητοποιούνται έτσι σε θέματα οικογενειακής δυναμικής, ενώ παράλληλα προετοιμάζονται για πιο ουσιαστική θεραπευτική εργασία.
• Η αλληλεπίδραση ανάμεσα στους εκπαιδευτές και στους εκπαιδευόμενους, στα πλαίσια μιας βιωματικής εκπαιδευτικής δραστηριότητας, είναι ιδιαίτερα πλούσια στο νοητικό - γνωστικό και συγκινησιακό επίπεδο. Έτσι το εκπαιδευτικό πρόγραμμα μιας τέτοιας δραστηριότητας δεν μπορεί να σχεδιάζεται εκ των προτέρων και να ακολουθείται με άκαμπτο τρόπο, αλλά πρέπει να ρυθμίζεται κάθε φορά ανάλογα με τις ανάγκες τις ομάδας των εκπαιδευομένων και της ψυχοσυναισθηματικής αλληλεπίδρασης που αναπτύσσεται ανάμεσα στην ομάδα αυτή και την ομάδα των εκπαιδευτών.