Αναπτυξη Ενος Πολυεπιπεδου – Πολυεστιακου Εκπαιδευτικου Προγραμματος Σε Δημοσιο Φορεα

Το κείμενο αυτό αποτελεί μια συνοπτική περιγραφή του εκπαιδευτικού προγράμματος, όπως εφαρμόστηκε στο Κέντρο Παιδοψυχικής Υγιεινής (Κ.ΠΨ.Υ.) Αθήνας του ΙΚΑ, παράλληλα με το κλινικό του έργο, ενώ συνεχίζει να εφαρμόζεται εν μέρει και σήμερα, που το Κέντρο υπάγεται στον ΕΟΠΥΥ. Για την οργάνωση και τον συντονισμό του προγράμματος είναι υπεύθυνη ομάδα ειδικών του Κέντρου, η ομάδα Συντονισμού Εκπαίδευσης, ενώ εκπαιδευτές είναι πολλοί ειδικοί του Κέντρου, με κατάλληλη πιστοποίηση από την Διεύθυνση Εκπαίδευσης του ΙΚΑ.

Το πρόγραμμα στηρίζεται στις αρχές της Διαλεκτικής – Συστημικής Προσέγγισης, η οποία αναπτύχθηκε από τους Γ. και Β. Βασιλείου στο Αθηναϊκό Κέντρο Μελέτης του Ανθρώπου (ΑΚΜΑ). Με βάση την προσέγγιση αυτή βλέπουμε το Παιδί - και τον Έφηβο - σαν πρόσωπο, που βρίσκεται σε εξελικτική διαδικασία (ροή) στον βιολογικό, ψυχολογικό (νοητικό, συγκινησιακό) και κοινωνικό τομέα. Έτσι δεν περιοριζόμαστε στην πρόσκαιρη αντιμετώπιση συμπτωμάτων, αλλά προσπαθούμε να διευκολύνουμε την εξελικτική αυτή διαδικασία αξιοποιώντας κάθε διαθέσιμη θεραπευτική ή προληπτική μέθοδο. Επιπλέον γνωρίζουμε ότι η επιβίωση και η ανάπτυξη του παιδιού εξαρτώνται απόλυτα από την ένταξή του σε κατάλληλο οικογενειακό πλαίσιο, που αποτελεί και την πρωτογενή κοινωνική του ομάδα. Η εξέλιξη του παιδιού επηρεάζεται άμεσα από το επίπεδο λειτουργικότητας της οικογένειάς του. Έτσι θεωρούμε ότι βασική προϋπόθεση για την απρόσκοπτη βιοψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού είναι η προαγωγή της λειτουργικότητας της οικογένειάς του.

Το πρόγραμμα αναπτύσσεται σε τέσσερεις άξονες:

• Κλινική άσκηση σπουδαστών – φοιτητών. Βασικοί στόχοι της είναι:
  • Η ανάθεση υπεύθυνου έργου. Κάθε ασκούμενος σπουδαστής – φοιτητής αναλαμβάνει υπεύθυνη εργασία, ανάλογη με το επίπεδο της εκπαίδευσης και της προσωπικής του ανάπτυξης, με κατάλληλη εποπτεία.
  • Η ανάληψη προσωπικής ευθύνης του σπουδαστή για την εκπαίδευσή του. Προσπαθούμε να εμπνεύσουμε τους σπουδαστές την ενεργό συμμετοχή στην διαδικασία της εκπαίδευσής τους, καθώς και στην ανάπτυξη συνεργατικότητας, δημιουργικότητας, διαπραγματευτικής ικανότητας (και μαχητικότητας όσον αφορά την εκτέλεση του εκπαιδευτικού τους προγράμματος) και, κυρίως, να τους καλλιεργήσουμε ενθουσιασμό για την συμμετοχή τους στην διαδικασία της μάθησης.
  • Η ανάπτυξη ομαδικότητας ανάμεσα στους σπουδαστές.
  Η εκπαίδευση των σπουδαστών περιλαμβάνει προσωπική άσκηση βάσει συγκεκριμένου προγράμματος για κάθε σπουδαστή, καθώς και συμμετοχή σε ειδικά σχεδιασμένες ομαδικές δραστηριότητες, που στοχεύουν στην εξοικείωση των σπουδαστών με την τρόπο λειτουργίας του Κέντρου και στην ανάπτυξη οικειότητας και συνεργασίας μεταξύ τους.
• Διαρκής επιμόρφωση του επιστημονικού προσωπικού του Κέντρου. Η δραστηριότητα αυτή συμβάλλει στην συνεχιζόμενη επιστημονική κατάρτιση των ειδικών, ώστε να είναι σε θέση να φροντίζουν τις όλο και πιο σύνθετες ανάγκες των οικογενειών που απευθύνονται στο Κέντρο, καθώς και να ανταποκρίνονται στα πολύπλευρα εκπαιδευτικά τους καθήκοντα. Καλύπτει τις νεώτερες εξελίξεις στην ψυχική υγεία του παιδιού και στην λειτουργία της οικογένειας, ενώ μπορεί να περιλαμβάνει και γενικότερα κοινωνικά θέματα, εφόσον αυτά επηρεάζουν τους ανωτέρω τομείς. Τα θέματα του σεμιναρίου παρουσιάζονται με τους εξής τρόπους: α) κλινικές και θεωρητικές παρουσιάσεις - συζητήσεις· β) προβολές κινηματογραφικών ταινιών ή βίντεο με κατάλληλη θεματολογία, που ακολουθούνται από συζήτηση· γ) παρουσιάσεις ερευνητικών εργασιών, ανακοινώσεων σε συνέδρια ή εκπαιδευτικών εργασιών των ειδικών του Κέντρου.
• Παροχή επιστημονικής καθοδήγησης (εποπτείας) στο προσωπικό. Γίνεται είτε από τους πιο έμπειρους ειδικούς, είτε από τον διευθυντή του Κέντρου.
• Διεξαγωγή επιμορφωτικών προγραμμάτων στο προσωπικό του ΙΚΑ. Η δραστηριότητα αυτή αποτελούσε ένα είδος «παρέμβασης στην εργασιακή μας κοινότητα» και γινόταν σε συνεργασία με την διεύθυνση Εκπαίδευσης και Ενημέρωσης του ΙΚΑ. Το Κέντρο ανελάμβανε την επιστημονική οργάνωση και διεξαγωγή επιμορφωτικών σεμιναρίων (διάρκειας 3-5 ημερών συνήθως) για διοικητικούς ή υγειονομικούς υπαλλήλους του ΙΚΑ σε όλη την Ελλάδα. Για την διεξαγωγή των σεμιναρίων αυτών ακολουθούντο οι αρχές της βιωματικής εκπαίδευσης, που περιλαμβάνουν:
  • Ενεργό συμμετοχή των εκπαιδευομένων στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες με συμμετοχή σε κατάλληλα σχεδιασμένες ασκήσεις, με κατάθεση συναισθημάτων και προσωπικών εμπειριών και με επεξεργασία των θεμάτων μέσα σε μικρές ομάδες και κατάθεση – συζήτηση θέσεων και ερωτήσεων στην ολομέλεια. Έτσι οι εκπαιδευόμενοι μάθαιναν: α) δρώντας· β) μέσα από τις συγκινησιακές αντιδράσεις, που τα ερεθίσματα τους προκαλούσαν· γ) αξιοποιώντας την συναλλαγή τους μέσα στην μικρή ομάδα και ·δ) μπαίνοντας στην θέση του άλλου, μπαίνοντας δηλαδή σε ρόλους.
  • Ανάπτυξη ομαδικής διεργασίας μεταξύ των εκπαιδευομένων, η οποία καθιστά ευκολότερη την ενεργό συμμετοχή και την έκθεση προσωπικών σκέψεων και συναισθημάτων. Προκειμένου να γίνεται δυνατή η ανάπτυξη ομαδικότητας ανάμεσα στους εκπαιδευόμενους, ήταν αναγκαίο και οι εκπαιδευτές, που συμμετείχαν σε κάθε σεμινάριο, να φροντίζουν αντίστοιχα για την ανάπτυξη ομαδικότητας και συνεργατικότητας μεταξύ τους. Έτσι η λειτουργία της ομάδας των εκπαιδευτών γινόταν πρότυπο για τους εκπαιδευόμενους.
  • Αξιοποίηση της ανατροφοδότησης από τους εκπαιδευομένους στην διάρκεια του προγράμματος. Για κάθε εκπαιδευτική δραστηριότητα ετοιμαζόταν πρόγραμμα θεμάτων για επεξεργασία. Το πρόγραμμα όμως αυτό τροποποιείτο και να εμπλουτιζόταν ανάλογα με τις ανάγκες των εκπαιδευομένων, όπως προέκυπταν στην διάρκεια του σεμιναρίου. Για τον εντοπισμό των αναγκών αυτών αξιοποιούντο αφενός οι τοποθετήσεις και τα ερωτήματα που κατέθεταν είτε ατομικά, είτε κυρίως μέσα από τις συζητήσεις σε μικρές ομάδες, και, αφετέρου η καθημερινή ανάλυση της διεργασίας της ομάδας τους, που προέκυπτε μέσα από την μελέτη της συγκινησιακής αλληλεπίδρασης, καθώς και της λεκτικής και εξωλεκτικής επικοινωνίας, που ανέπτυσσαν μεταξύ τους και με τους εκπαιδευτές. Έτσι γινόταν προσπάθεια, ώστε η ροή και το περιεχόμενο κάθε προγράμματος να ανταποκρίνονται συνεχώς στις ανάγκες των εκπαιδευομένων.

Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Κ.ΠΨ.Υ. έχει αποκτήσει έναν πολυεπίπεδο και πολυεστιακό χαρακτήρα, με τις διάφορες δραστηριότητες να βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και να συμπληρώνουν η μία την άλλη, και με όλο το προσωπικό του Κέντρου να παίρνει μέρος σε αυτό, άλλοτε από την θέση του εκπαιδευτή και άλλοτε του εκπαιδευόμενου.

Σημείωση: Για μια πιο εκτενή παρουσίαση της ανωτέρω εργασίας μπορεί κάποιος να ανατρέξει στην πιο κάτω παραπομπή:
Σιγάλας Ι.Μ., Τρακάκη Θ., Αλιφραγκή Μ., Καραγιάννης Δ.: Ανάπτυξη ενός πολυεπίπεδου – πολυεστιακού εκπαιδευτικού προγράμματος. Μετάλογος 22/2012, σελ. 65 – 77.