Κλινικη Άσκηση Φοιτητων
Από Την Θεωρία Στην Δράση Και Την Προσφορά
Ευρεία περίληψη
(Το κείμενο αυτό συντάχθηκε με την συνεργασία της Κοινωνικής Λειτουργού κυρίας Θάλειας Τρακάκη, η οποία έχει επιπλέον έναν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην κλινική άσκηση των φοιτητών στο ΚΠΨΥ Αθήνας)
Στο κείμενο αυτό περιγράφονται συνοπτικά οι αρχές, πάνω στις οποίες στηρίζεται η πρακτική άσκηση φοιτητών στο Κέντρο Παιδοψυχικής Υγιεινής (ΚΠΨΥ) ΠΕΔΥ Αθήνας. Παράλληλα με το διαγνωστικό, θεραπευτικό και διοικητικό του έργο, το ΚΠΨΥ εφαρμόζει ένα πολυεπίπεδο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, που αφορά τους ειδικούς που εργάζονται σ’ αυτό, τους διοικητικούς και υγειονομικούς υπαλλήλους του ΙΚΑ (στην περίοδο που το ΚΠΨΥ υπαγόταν στο ΙΚΑ), καθώς και φοιτητές και σπουδαστές από Σχολές Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης αντίστοιχες με την λειτουργία του (http://www.imsigalas.gr/k0702.php).
Βασικές αρχές:
Θεωρούμε ότι οι ασκούμενοι φοιτητές χρειάζεται να αναπτύξουν κυρίως πρακτικές δεξιότητες, ώστε στη συνέχεια να μπορέσουν να εξασκήσουν το επάγγελμά τους και επιπλέον χρειάζεται να μάθουν τον τρόπο να τις αναζητούν και, στην πραγματικότητα, να τις διεκδικούν από τους εκπαιδευτές τους. Χρειάζεται δηλαδή να εγκαταλείψουν την παθητική – δεκτική στάση, στην οποίαν όλοι βρισκόμαστε στην διάρκεια των σχολικών μας χρόνων, αλλά και στις ανώτερες σπουδές, να ενεργοποιηθούν και να αναλάβουν πρωτοβουλίες, ώστε να συμπληρώσουν την κατάρτισή τους. Για τον σκοπό αυτόν αξιοποιούμε βιωματικές εκπαιδευτικές τεχνικές, όπως αυτές έχουν αναπτυχθεί στο Αθηναϊκό Κέντρο Μελέτης του Ανθρώπου (ΑΚΜΑ) από τους Γ. και Β. Βασιλείου, ενώ παράλληλα έχουμε μελετήσει τις αρχές της Εκπαίδευσης Ενηλίκων, που περιγράφονται πολύ ικανοποιητικά στο βιβλίο του Δημήτρη Κόκκου “Εκπαίδευση ενηλίκων. Ανιχνεύοντας το πεδίο” από τις Εκδόσεις “Μεταίχμιο” (2005). Αναφέρεται λοιπόν ότι οι ενήλικες:
- Έρχονται στην εκπαίδευση με συγκεκριμένους στόχους,
- διαθέτουν γνώσεις και ευρύ φάσμα εμπειριών (οι ασκούμενοι φοιτητές διαθέτουν συνήθως πολλές ακαδημαϊκές γνώσεις, αλλά όχι αρκετή εμπειρία),
- αποζητούν την ενεργητική συμμετοχή στην εκπαίδευσή τους,
- μαθαίνουν, όταν αντιλαμβάνονται, κατανοούν και αποδέχονται τους στόχους του εκπαιδευτικού προγράμματος,
- μαθαίνουν όταν ενεργούν και εμπλέκονται στην διαδικασία εκπαίδευσης,
- μαθαίνουν όταν νιώθουν ενταγμένοι σε μια ομάδα και
- μαθαίνουν μέσα σε κλίμα που ευνοεί τη συμμετοχή.
Παράλληλα οι ασκούμενοι συμμετέχουν σε βιωματικά σεμινάρια, που συμβάλλουν κυρίως στην ουσιαστικότερη γνωριμία τους με τις πρακτικές διαστάσεις των κλινικών δραστηριοτήτων του ΚΠΨΥ και των ειδικών που εργάζονται σε αυτό. Στην διάρκεια των σεμιναρίων αυτών:
- Οι εκπαιδευόμενοι δεν λειτουργούν σαν παθητικοί δέκτες πληροφοριών, αλλά συμμετέχουν ενεργητικά στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες: α) Με συμμετοχή σε κατάλληλα σχεδιασμένες ασκήσεις (οι οποίες πχ. περιλαμβάνουν προσομοίωση ρόλων), β) με κατάθεση συναισθημάτων και προσωπικών εμπειριών και γ) με επεξεργασία των θεμάτων μέσα σε μικρές ομάδες και κατάθεση – συζήτηση θέσεων και ερωτήσεων στην ολομέλεια.
- Αναπτύσσεται ομαδική διεργασία ανάμεσα στους εκπαιδευόμενους, που αποτελεί βασικό παράγοντα της βιωματικής μάθησης, αλλά και τους εκπαιδεύει στην ανάπτυξη διεπιστημονικής συνεργασίας.
- Αξιοποιείται η ανατροφοδότηση από τους συμμετέχοντες. Αλλά και οι εκπαιδευτές, δεδομένου ότι λειτουργούν σαν πρότυπα, χρειάζεται να δίνουν έμφαση στην αρμονική συνεργασία και ομαδικότητα μεταξύ τους, καθώς και να φροντίζουν να λειτουργούν κυρίως σαν καταλύτες μαθησιακών διεργασιών και όχι σαν παραδοσιακές πηγές πληροφοριών. Έτσι ο κάθε εκπαιδευόμενος αποκομίζει από το σεμινάριο ότι χρειάζεται ή ότι είναι έτοιμος να μάθει.
Περιγραφή του προγράμματος πρακτικής άσκησης
Γίνεται σε συνεργασία με δημόσιες σχολές τριτοβάθμιας ακαδημαϊκής εκπαίδευσης και αφορά προπτυχιακή ή μεταπτυχιακή κλινική άσκηση ψυχολόγων, κοινωνικών λειτουργών, λογοπεδικών, ειδικών παιδαγωγών, εργοθεραπευτών, ειδικών επαγγελματικού προσανατολισμού, καθώς και επισκεπτριών υγείας στο Κέντρο μας. Η άσκηση των φοιτητών διαρκεί 6 - 9 μήνες. Κάθε φοιτητής έχει τον προσωπικό του εκπαιδευτή – επόπτη. Οι στόχοι της εκπαίδευσης των φοιτητών είναι οι εξής:
- Η ανάθεση υπεύθυνου έργου,
- η ανάληψη προσωπικής ευθύνης του φοιτητή για την άσκησή του και
- η ανάπτυξη ομαδικότητας ανάμεσα στους φοιτητές και εξοικείωσης της ομάδας των φοιτητών με την ομάδα των ειδικών του Κέντρου.
Επιπλέον, όπως προαναφέρθηκε, οι φοιτητές συμμετέχουν σε δύο ομαδικά σεμινάρια:
- Σεμινάριο αξιοποίησης των πρώτων πληροφοριών, που μας δίνει η οικογένεια. Στην διάρκειά του επικρατεί «φιλική» ατμόσφαιρα, που αφενός επιτρέπει την ανάπτυξη εξοικείωσης μέσα στην ομάδα των φοιτητών, αλλά και με τον εκπαιδευτή, και, αφετέρου, επιτρέπει στους φοιτητές να αναπτύξουν πρωτοβουλία και να εκφράσουν διαγνωστικές και θεραπευτικές ιδέες – προτάσεις για κάθε συζητούμενο παραπεμπτικό, που συχνά ξεπερνά τα όρια της ειδικότητάς τους. Έτσι μαθαίνουν να εργάζονται συμπληρωματικά σαν παιδοψυχιατρική ομάδα.
- Βιωματικό σεμινάριο εξοικείωσης με τις αρχές και την πρακτική της λειτουργίας του Κέντρου, που στοχεύει στην ευαισθητοποίηση των φοιτητών στην συστημική θεώρηση, πάνω στην οποία στηρίζεται η λειτουργία του Κέντρου, και στην εξοικείωση τους με τον τρόπο εργασίας των ειδικών του Κέντρου (http://www.imsigalas.gr/k0702.php, http://www.imsigalas.gr/k0101.php)
Αξιολόγηση του προγράμματος από τους ίδιους τους φοιτητές.
Στο τέλος κάθε εκπαιδευτικής περιόδου οι φοιτητές συμμετέχουν σε μια άσκηση, στην οποία καλούνται να αξιολογήσουν ποσοτικά και ποιοτικά την εκπαίδευσή τους στο Κέντρο. Μεταξύ των δραστηριοτήτων που περιλαμβάνει η άσκηση αυτή, είναι οι εξής:
- Η ατομική συμπλήρωση ενός ερωτηματολογίου τύπου Likert (οι απαντήσεις βαθμολογούνται με 1 – 5, “πολύ λίγο – λίγο – μέτρια – πολύ – πάρα πολύ”. Παραδείγματα ερωτήσεων είναι: “Πώς αξιολογείς την εκπαιδευτική σου εμπειρία στο Κέντρο Παιδοψυχικής Υγιεινής;” και “Ποια είναι τα σημαντικότερα στοιχεία που κέρδισες μέσα από την εκπαιδευτική σου εμπειρία σ’ αυτό το πλαίσιο ως Ειδικός ,και ως Άνθρωπος;”. Οι μέσοι όροι των απαντήσεων στα ερωτηματολόγια αυτά κυμαίνονται γύρω στο 4, γεγονός που σημαίνει ότι οι φοιτητές μένουν γενικά ικανοποιημένοι από την άσκησή τους στο ΚΠΨΥ.
- Η σύνταξη ενός ομαδικού κειμένου – γράμματος καλωσορίσματος προς την επόμενη ομάδα φοιτητών. Το γράμμα αυτό συζητείται και στις δύο ομάδες φοιτητών, αυτή που αποχωρεί και αυτή που ξεκινάει την άσκηση στο Κέντρο. Πιο κάτω αναφέρουμε αποσπάσματα από δύο τέτοια πρόσφατα γράμματα:
α) «Ψαράκια καλωσορίσατε στον παράδεισο της γνώσης και της εμπειρίας. Μη μασάτε πουθενά! Να προσέχετε τον εαυτό σας! Καλό Χειμώνα! Μη τους βλέπετε όλους τόσο σοβαρούς. Κατά βάθος είναι όλοι τους γλυκούληδες. Μην ψαρώσετε όταν σας κάνουν τους σοβαρούς, υπήρξαν και αυτοί κάποτε φοιτητές. Όταν σας πετύχει στο ασανσέρ ο κ. Κ. και σας ρωτήσει ‘τι καλό αποκόμισες σήμερα’, ότι και να απαντήσετε είναι σωστό… Θα έρθουν στιγμές που, όταν είστε στο αρχείο θα βρίσετε. Κρατήστε την ψυχραιμία σας. Ο φάκελος που ψάχνετε είναι μέσα στο κτίριο κρυμμένος. Όταν δεν αντέχετε άλλο, να παίρνετε βαθιές ανάσες. Να είστε πάντα ευγενικοί με τους εξυπηρετούμενους. Δεν ξέρεις ποτέ τι δυσκολίες κουβαλά ο κάθε άνθρωπος στη ζωή του. Στον παιδότοπο όταν θα έχετε 20 παιδιά να τα βάζετε όλα να ζωγραφίζουν → να θυμάστε: Ο φόνος διώκεται ποινικά…».
β) «Αγαπητά μας παιδιά, ας ελπίσουμε ότι σήμερα ήρθατε στην ώρα σας… Την θυρίδα την ελέγξατε; Τι, όχι; Καλά, παραγγείλετε πρώτα ένα καφέ… Να θυμάστε να είστε εφευρετικοί. Πάντα κάτι χάνεται κάπου, κάπως, κάποτε. Να έχετε υπομονή με τους γονείς, όταν ψάχνουν: ‘Αχ, δεν θυμάμαι με ποιον έχω ραντεβού!’, ‘αριθμό φακέλου;;; Το πρωτόκολλο εννοείτε;’. Εντάξει, αρκετά σας ψαρώσαμε. Χαλαρώστε. Όλα θα πάνε καλά στο τέλος. Οι 6 μήνες θα περάσουν νεράκι. Καλή αρχή!!!».
Είναι φανερό λοιπόν από τα γράμματα αυτά ότι οι φοιτητές εντάσσονται ενεργά στις δραστηριότητες του Κέντρου, εργάζονται εντατικά και έρχονται σε επαφή με γονείς και παιδιά. Επιπλέον, ενώ όλες οι ομάδες ασκουμένων εργάζονται με μεγάλη υπευθυνότητα και με συνεχή επίβλεψη και καθοδήγηση, εκφράζονται χωρίς φόβο, με θάρρος και χιούμορ, κάτι, για το οποίο όλοι οι ειδικοί του Κέντρου που ασχολούμαστε με την εκπαίδευση, είμαστε ιδιαίτερα υπερήφανοι. Είμαστε όμως και ευγνώμονες για τα παιδιά αυτά, που, παλεύοντας να αποκτήσουν τις απαραίτητες πρακτικές δεξιότητες, που θα τους επιτρέψουν να διεκδικήσουν μια θέση στην σκληρή αγορά εργασίας της χώρας μας, φωτίζουν την καθημερινότητά μας με την ζωντάνια, την αισιοδοξία, την ζεστασιά και το χιούμορ τους.
Σημείωση. Η εργασία αυτή πρόκειται να δημοσιευθεί σε πιο ολοκληρωμένη μορφή σε κατάλληλο περιοδικό Ψυχικής Υγείας. Θα υπάρξει ενημέρωση, όταν οριστικοποιηθεί η δημοσίευση.